سقاخوانی نغمه پیشباز محرم
اصفهان سَقّاخوانی، از آیین های دیرین عاشورایی است که به صورت نوحه سرایی دسته جمعی، بدون سینه زنی، زنجیرزنی، سنج زنی و طبل زنی در بعضی از مناطق ایران برگزار می شود، اما این سبک عزاداری در نوش آباد همچنان حفظ شده است.
سقاخوانی در نوش آباد و در بعضی محله های کاشان، آران و بیدگل، نیاسر و قمصر برگزار می گردد که آیین سقاخوانی نوش آباد به شماره ۱۳۳۴ در سال ۱۳۹۵ در لیست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
محمد خداداد، پژوهشگر ادبیات آیینی در گفتگو با ایسنا، اظهار نمود: سقاخوانی یا سقایی همچون آئین هایی است که در استقبال از محرم و کاروان حسینی در نوش آباد برگزار شده و سقاخوانان به سبکی خاص اشعاری در مضمون حماسه کربلا می خوانند.
وی اضافه کرد: سقاخوانی امروز، با بسط شعر و سبک های آوازی، جلوه هایی شنیدنی و متنوع از نواها و نغمه های عاشورایی را در دستگاههای اصیل موسیقی همچون دشتی، ابوعطا، شور، شوشتری، افشاری، همایون و... پدیدار ساخته است.
خداداد خاطرنشان کرد: سقاخوانی را میتوان بگونه ای آیین پیش باز و استقبال از ماه محرم دانست. سقاخوانی محله های پنج گانه نوش آباد از شامگاه عید غدیر آغاز می شود و تا شامگاه اول محرم ادامه دارد که پرشورترین و متنوع ترین سبک ها در مرکز هیأت حسینی خوانده می شود.
مدیر اجرایی پژوهشکده کاشان شناسی دانشگاه کاشان، تاکید کرد: سقاخوان های هیأت حسینی نوش آباد سبک های بسیار متنوعی می خوانند و با جمعیت پر شمار در چهار دسته هم نوایی دارند که در اصطلاح، دو دسته استاد یا نقیب و دو دسته شاگرد هستند.
خداداد خاطرنشان کرد: قطعات اصلی شعر را دو گروه نقیب می خوانند، و دو گروه شاگرد که تعداد بیشتری هستند، بندهای قطعات را که در چارچوب ترجیع بند، ترکیب بند و یا یک مصرع از هر بیت است، پاسخ می گویند که مفهوم، متانت و سبک موسیقی باشکوه سقایی بسیار تأثیرگذار و شورانگیز است.
وی تاکید کرد: شعرهای سقاخوانی، دارای مفهومی عمیق و عرفانی است که نشانه حقیقت های تاریخ عاشورا و باورهای اسطوره ای است و ازاین رو اشعار سقایی را از سطح شعر عامیانه و مداحی های مرسوم بالاتر برده است.
سقاخوانان نوش آباد، در طول ۱۲ شب آخر ماه ذیحجه، منزل به منزل همراه کاروان حسینی می شوند و اشعاری را شروع می کنند که اولین منزل، عرفه است؛ آنها این گونه می خوانند«از حریم کعبه عزم کربلا دارد حسین / عزم جانبازی به راه کبریا دارد حسین / تا نیابد از جفا بر بَست یزدانی گزند / انصراف از حج خود، خون خدا دارد حسین/» آنها به همین ترتیب، هر شب بخشی از قیام امام حسین(ع) را یادآوری می کنند.
سقاخوان های هیئت حسینی نوش آباد، در آخرین شب ذیحجه، در راه رسیدن به مرکز هیئت قاسمی، در کوچه ها و خیابان ها، آغاز محرم را به همگان اعلام می کنند و می خوانند: «ز هر سو نوحه و بانگ فغان می آید، گویا محرم شده / نوای یا حسین بر گوش جان می آید، گویا محرم شده».
همچنین مدیر اجرایی پژوهشکده کاشان شناسی دانشگاه کاشان به ایسنا، اظهار داشت: سقاخوانان در روز تاسوعا، به یاد درگذشتگان میان دو محرم، به منزل بازماندگان می روند و فاتحه خوانی می کنند و خانواده‌ی درگذشتگان هم پرچمی را به هیئت هدیه می دهند و با نان معروف به «عباسعلی» از آنان پذیرایی می کنند.
خداداد اضافه کرد: در نوش آباد، سقاخوانی در روز عاشورا با آهنگ حزین فقط با حضور ساداتی اجرا می شود که شال های سبز بر گردن دارند و پیشاپیش سینه زنی و بعد از تابوت نمادین شهید کربلا حرکت می کنند.
وی اظهار داشت: سقاخوانی در گذر زمان تغییرهایی در ماهیت و کارکرد پیدا کرده است چونکه در بعضی مناطق سقایی سبکی از عزاداری بود که افراد ضمن آب دادن به مردم، شعرهایی با مضمون حماسه کربلا می خواندند، اما امروزه، از مجموع مشک، جام، لنگ، و سایر لوازم آب دادن به تشنگان، تنها نوحه خوانی آنرا سقاها حفظ نموده اند.
این پژوهشگر حوزه ادبیات آیینی، خاطرنشان کرد: برخی از افراد نیز، سقایی را به یاد سقای دشت کربلا حضرت عباس (ع) انجام می دهند که مطابق منابع دینی دارای ثوابی زیاد می دانند و در سیره ائمه هم روایت شده است.
وی اضافه کرد: سقاها که میراث داران اهل فتوت هستند از آنجائیکه مشکی به دوش و جامی در دست داشتند و دیگر لوازم سقایی را بر خود آویخته بودند، طبعا نمی توانستند سینه یا زنجیر بزنند، ازاین رو صرفا به خوانش نوحه بسنده می کردند.
خداداد اظهار داشت: سقاها، ضمن سیراب ساختن کام تشنگان، لب خشکیده شهدای کربلا را به یاد آنان می آوردند که به مرور زمان دسته های سقایی پراکنده شدند و سوز و ساز شعرها و آهنگ هایشان خواستار زیادی پیدا کرد.
مدیر اجرایی پژوهشکده کاشان شناسی دانشگاه کاشان، اظهار داشت: کاشان هم دسته های سقایی دارد که مهم ترین آنها هیئت سقایی هدایتی، هیئت سقایی ضیغم محله طاهر و منصور، هیئت سقایی گذر حاجی محله دروازه فین، هیئت سقایی محسنی های محله باغچه شاهی و هیأت سقایی استاد علی آقاسقا محله درب حوض است.
وی تاکید کرد: مسجد قاضی آران و محله مختص آباد بیدگل هم هیئت های سقایی مستقر هستند. نیاسر و قمصر و بعضی شهرها و روستاهای دیگر منطقه فرهنگی کاشان هم به سبک خود سقایی می خوانند.
خداداد خاطرنشان کرد: برخی هیأت ها پس از ماه رمضان، سقایی می خوانند و برخی از آنها پس از عید قربان، ولی بیشتر آنها از شام عید غدیر هر شب محفل نوحه خوانی سقایی با آداب خاص خویش را دارند و هدایتی های کاشان سابقه ای افزون بر 250 سال برای پیشینه سقایی خود بر می شمارند.
مدیر اجرایی پژوهشکده کاشان شناسی دانشگاه کاشان، اظهار داشت: سقایی های محسنی کاشان آئین تشرف به کسوت سقایی برای کودکان برگزار می کنند و با نوحه ای خاص تن پوش های سقایی را یک یک بر قامت کودک می پوشانند و بیت آغازین این نوحه این است«ابتدا می کنم ز بسم الله... پس از آن لا اله الا الله».
وی اضافه کرد: سقاهای محله مختص آباد بیدگل، فقط شعرهای شاعر محله خودشان مرحوم فرج الله واصف بیدگلی را می خوانند. شعرهایی که مخصوص سقایی سروده شده اند و الان حدود پنجاه نوحه آنرا می خوانند. دسته آنها در روز اول محرم چاوش عزای محرم است که اوج برنامه را در بازار هادی اجرا می کنند.
منبع: سایت رسمی سیامك یزدانجو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب