مروری بر نقاشی جنگ و دفاع مقدس؛
نقاشی جنگ چطور مقدس شد؟
سایت رسمی سیامک یزدانجو: هنرمندان انقلابی و متعهد با الهام از الگوی رزمندگان اسلام یعنی امام حسین (ع) و یاران شان در حماسه کربلا، به جنگ به مثابه یک امر مقدس نگاه کرده اند.
خبرگزاری مهر - گروه هنر- آزاده فضلی؛ «بافتار» یکی از زیرمجموعه های مرکز هنری رسانه ای سلوک است که مشخصاً به «هنر انقلاب» می پردازد و به صورتی ویترین «هنر انقلاب» شمرده می شود. «بافتار» در مجموعه مطالب خود به اشخاصی که هنرمند انقلابی هستند یا تولیداتی مبتنی بر «هنر انقلابی» داشته اند، می پردازد که در یکی از مطالب خود به بازنمایی نقش بسیجیان در نقاشی پرداخته که الهام بخش گزارش پیش رو شده است. همین طور در بخشهایی از گزارش نیز نقبی به سخنان شهید مرتضی آوینی درباره ی نقاشی جنگ و دفاع مقدس در مقاله ای با عنوان «جنگ در آینه مصفای نقاشی متعهد» که در نخستین شماره نشریه سوره (فروردین ۱۳۶۸) انتشار یافته است، زده ایم.
یکی از تأثیرات جنگ در همه دنیا، خرابی و تباهی است اما تأثیر مهم دیگر آن، منشأ الهام شدن آن برای هنرمندان، شاعران و نویسندگان است و در این راستا، هنرمندان گرایش های مختلفی را در پیش می گیرند؛ برخی به تبعات ناصواب جنگ ها توجه کرده و رویکرد ضدجنگ را در آثارشان مد نظر قرار می دهند اما از آنجائیکه ما آغازگر جنگ تحمیلی نبودیم در دوران جنگ با عراق در مقام دفاع از دین و وطن و ناموس خود وارد میدان شده بودیم بدین جهت هنرمندان انقلابی و متعهد ایرانی نیز با الهام از الگوی رزمندگان اسلام یعنی امام حسین (ع) و یاران شان در حماسه کربلا و عاشورا به «جنگ»، به مثابه یک امر مقدس نگاه کرده اند.
به اعتقاد شهید آوینی «نقاشِ جنگ انسانی است که قبل از آنکه نقاش باشد، اهل جهاد و مبارزه است و به جنگ همان سان می نگرد که حضرت امام، آن سان که بسیجیان. نقاش جنگ باید انسانی باشد که جهاد فی سبیل را عرضه بی همتای وصول به حق بداند، جبهه را کربلا، نماز مجاهد بسیجی را براقی که او را به معراج می برد، مرگ در جبهه را شهادت و شهید را شمع تاری.»
در این نگاه، مرگ نابودی نیست بلکه شهادت و مسیری برای رضایت خدا و رسیدن به بهشت برین است. این نوع نگاه، سبکی ویژه و متمایز در هنر خصوصاً در سینما، شعر و هنرهای تجسمی ایجاد کرده است که به هنر دفاع مقدس شناخته می شود و کماکان با هنر مقاومت ادامه دارد.
۲ تابلو کاظم چلیپا با عنوان «بسیجی»؛ سمت راست (۱۳۶۴)، سمت چپ (۱۳۷۰)
در همین ارتباط شهید مرتضی آوینی در مقاله «جنگ در آینه مصفای نقاشی متعهد» می نویسد: «نقاشانی که برای جنگ کار کرده اند بااینکه بسیار معدودند و انگشت شمار، اما آثار آنان انصافاً بهترین آثاری است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی خلق شده است. نگرش محتوایی حاکم بر این آثار، منشأ گرفته از همان تفکری است که حزب الله را، صادق ترین پیروان حضرت امام را از دیگران متمایز می دارد. از میان مضامین جنگ آن چه در کارهای آنان بیش تر از همه درخشش و تلألو دارد، شهادت است. امتیاز بسیجیان نیز بر دیگران در «عشق به شهادت» است و این همسویی تصادفی نیست. این نقاشان، جنگ را نه چون عارضه ای زائد بر ذات خویش برگزیده اند، بلکه جاذبه عشق و آن پیمان ازلی از درون ذاتشان آنان را به سمت جنگ فراخوانده است و لهذا، جنگ در آثار این نقاشان حضوری اصیل و باطنی دارد، نه در حد شعاری اضافی و زائد بر ذات.
و تابلوی «یا ثارالله» کار ناصر پلنگی در جست وجوی آن پیوند کربلایی است که حیثیت تاریخی و اعتقادی مبارزه ما را مدلول می کند.»
ناصر پلنگی نیز در توضیح تابلوی «یا ثارالله» خود می گوید: «من همیشه متأثر از نقاشان معنویت گرا و عرفانی عالم بوده ام و ردپای این نقاشان خویشاوند را چه در غرب و چه در شرق جست وجو کرده ام. علاوه بر فرانسه، انگلیس و استرالیا به کشور هند، چین، پاکستان، ترکمنستان هم سفر داشته ام و غیر از آن با جستار در کتابخانه ها و دیدن آثار موزه ها، دنبال نقاشانی بوده ام که با گرایش عرفانی و معنوی و با چشم دل به عالم نگاه می کردند نه با چشم ذهن.»
«شهید شمع تاریخ است» اثر حسین خسروجردی
نقاشی «شهید شمع تاریخ است» از حسین خسروجردی دیگر اثری است که در آن بسیجی شهید تصویر شده است. به اعتقاد شهید آوینی، «در تابلوی «شهید شمع تاریخ است» تنها به خرق حجاب میان ظاهر و باطن اکتفا نشده و هنرمند بوسیله سمبل هایی روشن و بطورکامل فطری بمراتب بالایی از تجلی حق دست یافته است. سلاح شهید، خورشید است که سیاره زمین را روشن ساخته است و پیشانی بند خون آلود، بر پیشانی زمین، منظر موعود شهید را تصویر می کند و در نهایت این شهید است که از موجبیت ها در می گذرد و تاریخ را به سمت آن غایت موعود می کشاند.»
تابلوی «اخلاص» کاظم چلیپا ۱۳۷۲
در کمترین فاصله ها تا خط مقدم، خطه خوزستان، طنین چنین جمله ای را شنیده است: «آدم متحیر می شود که این قدر این ها اعتقادشان قوی است، که به خدا این قدر اخلاص دارند؛ خصوصاً این بسیجی های عزیز که خیلی پاک و خیلی باروحیه هستند.» حاج محمدابراهیم همت، اینگونه به آن بچه ها می نگریست و حتی «به خدا قسم» می خورد «این قدر مخلص هستند که آدم از دیدنشان لذت می برد». هم زمان با پیدایش حماسه های آنان و بعد از پایان جنگ تحمیلی، گروهی از نقاشان به ترسیم و توصیف بصری این بسیجیان پرداختند. در مضمون پردازی این بخش از آثارشان، رزمندگان دلیری پدیدار می شوند که داوطلبانه در جبهه های دفاع مقدس شرکت کردند؛ چونکه مفهوم «بسیجیِ» اصیل و راستین، با وجود آنها بروز و ظهور پیدا کرد.
بسیجیان در تابلوهای این هنرمندان، بدنبال خودنمایی و کسب نام نیستند و در کمال گمنامی یا حتی تنهایی به سر می برند؛ به شکلی که شاید از دید برخی، فهمیده و درک نشوند. چهره هایی بیشتر جوان دارند و قامت خودرا با لباس رزم یا چفیه ای بر گردن پوشانده اند. امیدآفرینی و شوق به پویایی و زندگانی در حالت های ایستا یا در حال حرکت آنها موج می زند و با آفریدگار خود راز و نیاز دارند. میان آنها و حضرت امام حسین (ع)، دلبستگی عاشقانه وجود دارد و از این منظر، به مقام شهادت نزدیک تر می شوند. البته جنبه رزمی بسیجیان، باتوجه به اولین تجلی شان در جنگ، برجستگی بیشتری در فضای غالب نقاشی ها و حتی افکار عمومی جامعه ایرانی دارد؛ درحالی که در روزگار صلح نیز ایثارگرانه فعالیت می نمایند.
در تابلوی «مهتاب» اثر ایرج اسکندری، نعش غریب بسیجی شهید در شب مهتابی نخلستان رازدارِ همان معنایی است که هنرمند می خواهد. اجزای تصویر هر یک بیان کننده رمزی جداگانه نیستند، بلکه همه اجزا متحداً فضای واحدی را ساخته اند و همه راز، یک جا بوسیله فضای واحد به بیننده انتقال می یابد. تو گویی این روح جاویدان شهید است که در شب نخلستان و ماه و ماهتاب تجلی دارد.
نقاشی «براق» مصطفی گودرزی ۱۳۶۵
در نقاشی «براق» اثر مصطفی گودرزی، بیش از هر چیز رنگ ها رازدار آن حقیقتی هستند که در سجده بسیجی تجلی کرده است. سجده بسیجی نور باران شده است و روحش از میان این نورباران به معراج رفته است. «براق» نیز مرکوبِ معراج پیامبر اکرم (ص) است و هنرمند این نام را بنا بر این انتخاب نموده است.
عکس کنار خبر، تابلوی «مقاومت» اثر مصطفی گودرزی است که در سال ۱۳۶۵ خلق شده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب